ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪਰੀਭਾਸ਼ਾ

ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ 7 ਨਵੰਬਰ 1995 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਚੋਂ ਸੀ| ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੇ ਸ਼ੁਭ ਦਿਹਾੜੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਸੋਲ੍ਹਵੇਂ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ|

27/09/2008 ਨੂੰ ਮਾਨਯੋਗ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਪੰਜਾਬ ਸ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਇਕ ਰਾਜ ਪੱਧਰੀ ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਉਤਸਵ ਤੇ ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਂ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ “ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ” ਬਦਲਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ| ਇਸ ਸਬੰਧੀ 29/09/2008 ਨੂੰ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ (ਨੰਬਰ 19/7/07-ਐਲਆਰ -4 / 7929) ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ|

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਅਲਾਊਦੀਨ ਖਿਲਜੀ (1295-1316) ਦੇ ਆਪਣੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਮਿਲਟਰੀ ਚੀਫ਼ ਨੌਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ| ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨੂੰ “ਨੌਸਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ “ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ” ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ | ਨੌਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਪੰਜ ਕਿਲਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜੋ ‘ਹਵੇਲੀ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ|

 ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜਬੂਤ ਹਨ।  ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂ.ਕੇ. ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਦੇ ਹਨ,  ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ|

 ਸਾਰੇ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਚੰਗੀ ਸੜਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।  ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ, ਰਾਹੋਂ ਅਤੇ ਜੇਜੋਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਰੇਲਵੇ ਟਰੈਕ ਵੀ ਹੈ।   ਇਸ ਜਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਇਹ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ|

ਸਥਾਨ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜਿਲ੍ਹਾ 31.8 ° N ਅਤੇ 76.7 ° F ਵਿਚ  ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ| ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਦੂਰੀ (ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) – 92 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ| ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਚਾਰ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ਜਲੰਧਰ, ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦ ਰੂਪਨਗਰ (ਰੋਪੜ) ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਸਰਹੱਦ ਲੁਧਿਆਣਾ (ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ |

 ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਜਨਸੰਖਿਆ 

ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਖੇਤਰ 1267 ਕਿ.ਮੀ. ਵਰਗ ਹੈ| 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 6,12,310 ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ |ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਪਜਾਊ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਢੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੇ ਬਲਾਚੌਰ ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਟਿਊਬਵੈਲ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੰਚਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ| 

ਸਫਲਤਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ – ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਰਾਜਾ

ਮਾਸਟਰ ਮਦਨ

ਮਾਸਟਰ ਮਦਨ

ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਗੁਰੁ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਗੁਣ ਉਸ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਾਬਤ ਹੋਏ, ਮਾਸਟਰ ਮਦਨ ਦਾ ਜਨਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖਾਨ-ਖਾਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।

ਮਾਸਟਰ ਮਦਨ ਦਾ ਜਨਮ ਦਸੰਬਰ 1927 ਨੂੰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਮੋਹਨ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਪੱਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਸਟਰ ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਲੱਕਸ਼ਮੀ ਕਾਂਤ ਪਿਆਰੇ ਲਾਲ ਨੂੰ ਮਿਲੀ।

ਜਦੋ ਉਹ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਰਾਜਿਆ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਸੰਗੀਤ ਸਮਰਾਟ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰਾਗਾਂ, ਭੈਰਵੀ,ਵਾਗੇਸ਼ਵਰੀ ਅਤੇ ਜੌਨਪੁਰੀ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਵੀ ਝੂਕਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਗਜਲਾਂ ਵੀ ਗਾਏੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਗਜ਼ਲਾਂ ਸਨ। ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਹੀਰਾ ਉਨੀ ਦਿਨੀ ਸ਼ਿਮਲੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸ਼ਾਜਿਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਖੀਰ ਸ਼ੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿਚ ਪਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਇਸ ਕੇਸ ਵਿਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਜਾਂਚ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। 5 ਜੂਨ 1942 ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਸੁਮੇਲ, ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅਕਾਸ ਦੇ ਸੂਰਜ ਨੇ, ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਨੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ

ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਕ ਰੂਪ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।  ਕੌਮੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਹੋਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।  ਮੁੱਖ ਅੰਦੋਲਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਿਆ, ਦੋਆਬਾ ਨੇ ਕੌਮੀ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।  ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਸੀ।  ਨੈਸ਼ਨਲ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਦੇ ਸਨ।

ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਚਾਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ

1. ਜਿਲ੍ਹਾ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
2. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
3. ਇਸ ਨੇ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਈ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
4. ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਕਈ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਹੈ

1. ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਪੱਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ, 1907
2. ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ, 1914-15
3. ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ 1921-22
4. ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਕੌਮੀ ਅੰਦੋਲਨ।
5. ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ।
6. ਅਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ਼।
7. ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ।
8. ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਲਹਿਰ।
9. ਹੋਰ ਭਲਾਈ ਅੰਦੋਲਨ।

ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਜਿਹੜੀ 1907 ਵਿੱਚ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਸ. ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਰ ਸ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਨੇ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਰਾਇਪੁਰ ਡੱਬਾ, ਅਮਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਧਵਾ, ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦਲੇਰ ਮੰਢਾਲੀ, ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਹੇੜੀਆਂ, ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਕਰਨਾਣਾ, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੜ੍ਹਪਧਾਣਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ।

ਇਨ੍ਹਾ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜਾਦੀ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆ ਕੀਤੀਆਂ, ਦੇ ਨਾਂਮ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਯੋਗ ਹਨ।

ਬੱਬਰ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੌਲਤਪੁਰ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅਹਿੰਸਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਉਲਟ ਹਿੰਸਾ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਬਲੀਦਾਨਾਂ ਦੀਆ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆ ਉਦਾਹਰਣਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ।

ਕੌਮੀ ਅੰਦੋਲਨ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।  ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ, ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ, ਕਰੋ ਜਾਂ ਮਰੋ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਇਆ। ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ, ਜੁਰਮਾਨੇ ਭਰੇ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲੇ। ਮਾਸਟਰ ਕਾਬਲ ਸਿੰਘ ਗੋਿਬੰਦਪੁਰੀ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾ ਭੁੱਲਣਯੋਗ ਸੀ। ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ, 61 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦਿੱਤੀ।

ਇਕ ਹੋਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ‘ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ’ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਨ।  ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਕਰਨਾਣਾ, ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਖਾਨ-ਖਾਨਾ, ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ ਚੱਕ ਮਾਈ ਦਾਸ, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੜ੍ਹ ਪਧਾਣਾ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਸੂੰਢ, ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਭਾਈਆ, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਬੰਗਾ, ਨਸੀਬ ਸਿੰਘ ਮਹਿਮੂਦ ਪੁਰ, ਨਵਾਂ ਅੰਦੋਲਨ, ਸੂਚੀ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਹੈ|

ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਹਰ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਲੈਂਦੇ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਾਂਗਰਸ, ਅਕਾਲੀਆਂ ਜਾਂ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਹੋਣ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਂਝਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਮ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।  ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਅਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਲੀਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕਦਾ। ਇਸਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਨਾਅਰਾ ਦਿੱਤਾ ਤੁਸੀ ਮੈਂਨੂੰ ਖੁਨ ਦਿੳ, ਮੈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਰਮਾ ਬਾਰਡਰ ਤੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆ ਲੜੀਆਂ। ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਦੇਆਬਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਹਾਦੁਰ ਸਿਪਾਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਲੜੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਮੀ ਹੈ।

ਜੇ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਚਲਾਏ ਗਏ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿਚ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਪਰੋਕਤ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਣਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਕੀ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।

ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕੂਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵੇਰਵਾ

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੂਕਿਆਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।  ਜਨਵਰੀ 1872 ਵਿਚ ਕੂਕਿਆਂ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਕੂਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।  ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਕੂਕਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਡਾਕਘਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ, ਕਲਕੱਤਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ, ਬਰਮਾ ਦੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੂਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ: –

ਇਸ ਸੂਚੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸੂਚੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੁੱਕਜ਼ ਸਰਗਰਮ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ. ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ:

1. ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ
2. ਬੰਗਾ
3. ਰਾਹੋਂ
4. ਮੰਢਾਲੀ
5. ਜੰਡਿਆਲੀ
6. ਸਰਹਾਲ ਕਾਜ਼ੀਆਂ
7. ਹਕੀਮਪੁਰ
8. ਖਾਨ-ਖਾਨਾ
9. ਖਾਨਪੁਰ
10. ਮੁਕੰਦਪੁਰ
11. ਰਟੈਂਡਾ
12. ਰਸੂਲਪੁਰ
13. ਸਾਹਲੋਂ
14. ਕਾਹਮਾ
15. ਕਰੀਹਾ
16. ਮੂਸਾਪਰ
17. ਜੀਦੋਂਵਾਲ
18. ਲਧਾਣਾ
19. ਝਿੱਕਾ
20. ਭੂਤ
21. ਦੁਸਾਂਝ
22. ਬੀਕਾ
23. ਪੁੰਨੂੰ ਮਜ਼ਾਰਾ
24. ਦੁਰਗਾਪੁਰ
25. ਮਹਿੰਦੀਪੁਰ
26. ਸਿਆਣਾ
27. ਰੁੜਕੀ
28. ਬਜੀਦ
29. ਬਛੌੜੀ

ਕੂਕਾ ਬਗਾਵਤ

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬਗਾਵਤ ਕੂਕਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।  ਬਾਹਰੋਂ ਇਹ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸੀ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਵੀ ਸੀ।  ਇਹ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।  ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੀ ਨੀਂਦ ਤੋ ਜਗਾ ਕੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਕਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਮ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1824 ਵਿਚ ਭੈਣੀ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ) ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।  ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਇਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ।  ਪਰ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਵਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਧਿਆਨ ਮਗਨ ਹੋ ਗਏ।

ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ 1857 ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀਆਂ ਜ਼ੁਲਮੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇਹ ਜਾਣ ਸਕਣ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਤੋਂ ਅਜ਼ਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਵਾਂਗ ਉਸਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਅਤੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ.

ਇਕ ਦਿਨ ਕੁਝ ਕੂਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕੇ ਬੁੱਚੜਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਊਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਿਉੁਂਕਿ ਉਹ ਗਊ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਇਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੁੱਚੜਖਾਨਾ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉਹ ਭੈਣੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।  ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੀ। ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਅਤੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਬੇਕਸੂਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਏ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।  ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਲੋਕ ਰੋਹ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਗਊਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਾਰਮਿਕ ਫਰਜ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ।

13 ਜਨਵਰੀ, 1972 ਨੂੰ ਭੈਣੀ ਵਿਖੇ ਮਾਘੀ ਮੇਲਾ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਦੂਰੋਂ ਨੇੜਿੳ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਦੂਰ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ।  ਇੱਕ ਕੂਕਾ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਵਿੱਚੋ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵੱਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਥਾਣੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।  ਉਹ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੋ ਕੇ “ਭੈਣੀ” ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।  ਉਸਨੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਕੂਕਿਆ ਨੂੰ ਦੱਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵੱਜੋ ਉਹ ਸਾਰੇ ਰੋਹ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਕਰਕੇ ਕੂਕਿਆ ਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੀ ਪਈ।

ਕੂਕਿਆਂ ਦਾ ਆਗੂ, ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ‘ਤੇ ਫਿਕਰਮੰਦ ਸੀ।  ਨਾ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ।  ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਕਲਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਕਦਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦੇਵੇਗੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਹੋਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮੇਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।  ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀ ਰੋਕਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਕਦਮ ਉਠਾਉਣ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।

150 ਕੂਕਿਆਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਪਟਿਆਲਾ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਇਕ ਰਾਤ ਲਈ ਉਹ ਪਿੰਡ “ਰਾਬੂਨ” ਵਿਚ ਰਹੇ।  14 ਜਨਵਰੀ 1872 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ “ਮਾਲਦੇ” ਦੇ ਕਿਲੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।  ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਸੀ।  ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੂਕਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉਹ 7 ਵਜੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਫੌਜੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਸੀ ਪਰ ਬਹਾਦਰ ਕੂਕਿਆ ਨੇ ਏਨੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਮਝ ਹੀ ਨਾ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਕਰਨ? ਫੌਜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੂਕੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਲ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਹੀ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਲਤ ਦਰਵਾਜਾ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਫੌਜ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਖੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਪਿਆ।  ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ 8 ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, 15 ਜਖ਼ਮੀ ਹੋਏ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗੋਲੀ ਸਿੱਕਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਘੋੜੇ ਮਿਲੇ। ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੀ ਫੌਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਦੋਵੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਪਟਿਆਲੇ ਸਟੇਟ ਦੇ ਰੂੜੇ ਪਿੰਡ ਨਹੀ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਗੋਲੀਆ ਚਲਦੀਆ ਰਹੀਆਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੂਕੇ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਕੂਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਖਮੀ ਸਾਥੀਆ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੰਨੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਲੜ ਸਕਦੇ ਸਨ।  68 ਲੋਕ ਫੜੇ ਗਏ ਸਨ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਪ ਨਾਮ ਬੰਨਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਰ ਕੋਈ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। 49 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ 13 ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ।  ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਹੇਠਾ ਝੁੱਕਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਲੜਕਾ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਦਾੜੀ ਫੜ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਤਦ ਤੱਕ ਨਹੀ ਛੱਡਿਆ ਜਦੋ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਦੋਵੇ ਹੱਥ ਕੱਟ ਨਹੀ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਚੇਲਿਆ ਨਾਲ ਰੰਗੂਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਬਾਕੀ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ।  ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ “ਭੈਣੀ” ਵੱਲ ਕੂਚ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 172 ਸੀ।  120 ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜਿਆ।  50 ਉਹ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਘਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯਤਨ ਅਸਫਲ ਹੋਏ।  ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੂਕੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1920 ਵਿਚ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਕੂਕਿਆ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਥੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸੀ।

ਅਜ਼ਾਦੀ ਜਖਮੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ